Η λιποθυμία των ρηχών νερών είναι η ξαφνική απώλεια των αισθήσεων εξ΄αιτίας της έλλειψης οξυγόνου στο σώμα κατά την διάρκεια της ελεύθερης κατάδυσης.
Η καταγραφή του ιατρικού όρου λανθάνουσα υποξία έγινε για πρώτη φορά απο τον S. Miles, μια και ο όρος λιποθυμία των ρηχών νερών είχε χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει την αδικαιολόγητη απώλεια των αισθήσεων σε δύτες που χρησιμοποιούσαν συσκευές κλειστού κυκλώματος οξυγόνου σε μικρά βάθη. Η απώλεια των αισθήσεων εμφανίζεται συχνά γύρω στα 10 μέτρα βάθος κατά την διάρκεια της ανάδυσης οι πνεύμονες αποκτουν προοδευτικά τον αρχικό τους όγκο με αποτέλεσμα η συγκεντρωση οξυγόνου να μειωνεται επηρεάζοντας τη διάχυση προς το αίμα με αρνητικό τρόπο. Συχνά την απώλεια των αισθήσεων ακολουθεί ο θάνατος. Η λιποθυμία έρχεται γρήγορα , ύπουλα και χωρίς προειδοποίηση. Ο θάνατος που μπορεί να ακολουθήσει μπορεί πολύ εύκολα να αποφευχθεί αρκεί να υπάρχει ζευγάρι που να παρακολουθεί από την επιφάνεια της θάλασσας τον ελεύθερο δύτη.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες περίπου 7.000 άτομα ετησίως χάνουν την ζωή τους λόγω πνιγμού. Σε 1976 συνεντεύξεις απο άτομα που επέζησαν από παρολίγον πνιγμό,όλοι είχαν κάνει υπεραερισμό πριν την κατάδυση, είχαν έντονη τάση για να αναπνεύσουν και δεν είχαν καθόλου ενδείξεις για την επερχόμενη υποξία. Ο υπεραερισμός είχε χρησιμοποιειθει από τους ελεύθερους δύτες για να μειώσουν το ποσοστό συγκέντρωσης του CO2 στον οργανισμό τους και να παρατείνουν την διάρκεια της άπνοιας τους.
Οι αρχάριοι ελεύθεροι δύτες λογω των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν στην προσαρμογή τους στο υποβρύχιο περιβάλλον συνήθως δεν κινδυνεύουν απο την υποξία Συνήθως οι δύτες μεσαίου και υψηλου επιπέδου είναι οι πλέον επιρεπείς σε αυτή την κατάσταση λόγω της φυσικής και ψυχολογικής δυνατότητας τους για όλο και μεγαλύτερα βάθη και όλο μεγαλύτερους χρόνους παραμονής.
ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΛΑΝΘΑΝΟΥΣΑ ΥΠΟΞΙΑ
ΥΠΕΡΑΕΡΙΣΜΟΣ
Υπεραερισμός είναι η τεχνική της υπερβολικής αναπνοής με συνεχή αύξηση στον ρυθμό αναπνοής ή στο βάθος της αναπνοής ή και τα δύο.Αυτή η μέθοδος δεν αποθηκεύει στον οργανισμό περισσότερο οξυγόνο. Αντιθέτως εάν ο υπεραερισμός γίνει βίαια κλέβει οξυγόνο απο το σώμα. Το αποτέλεσμα του υπεραερισμού ειναι αυτό που συμβαίνει με τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακος στο αίμα. Η γρήγορη ή βαθειά αναπνοή μειώνει πολύ γρήγορα το επίπεδο του CO2 στον οργανισμό. Η μηχανική ανάγκη για αναπνοή είναι κυρίως αποτάλεσμα του αυξημένου επιπέδου CO2 και κατόπιν του χαμηλού επιπέδου O2 στον οργανισμό.
Ένας όμως εκπαιδευμένος δύτης εκπνέει τεράστιες ποσότητες CO2 με τον υπεραερισμό και έτσι ξεγελά τους κέντρικους και περιφερικους χημειοϋποδοχείς. Ο μεταβολισμός στους ιστούς του σώματος παράγει CO2.Αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι η καθυστερημένη διέγερση χημειοϋποδοχέων του CO2. Παράλληλα τα επίπεδα οξυγόνου κινδυνεύουν να μειωθούν σε πολύ χαμηλά επίπεδα.
Ο υπεραερισμός προκαλεί επίσης και κάποιες αλλαγές στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Οταν γίνεται υπερβολικά προκαλει μειωμένη ροή αίματος στον εγκεφαλικό φλοιό, ζαλάδες και μυϊκές κράμπες στα χέρια και στα πόδια.
Σε φυσιολογικές συνθήκες τα επίπεδα των αερίων Ο2 και CO2 εξισορροπούνται συνεχώς μέσα στον οργανισμό μας. Αυτή η εξισορρόπηση γίνεται μεταξύ των πνευμόνων και των ιστών του σώματος. Το αίμα τροφοδοτείται απο τους πνεύμονες το οξυγόνο που χρειάζεται.Η συγκέντρωση οξυγόνου στους πνεύμονες ενός καταδυόμενου ελεύθερου δύτη αυξάνεται λόγω της αύξησης της πίεσης του νερού.
Καθώς ο εγκέφαλος και οι ιστοί χρησιμοποιούν οξυγόνου, όλο και περισσότερο οξυγόνο διατείθεται απο τους πνεύμονες καθώς ο δύτης κατεβαίνει. Όλα λειτουργούν καλά, όσο ο δύτης βρίσκεται στα βαθειά. Το πρόβλημα όμως παρουσιάζεται στην ανάδυση. Ο όγκος των πνευμόνων του δύτη αυξάνεται καθώς μειώνεται η υδροστατική πίεση και η γρήγορη μείωση του οξυγόνου στους πνεύμονες φθάνει σε κρίσιμα επίπεδα. Αποτέλσμα είναι ο ρυθμός διάχυσης του Ο2 από τον πνευμονα προς το αίμα να μειώνεται σε σημαντικό βαθμό. Στα τελευταία 10 μέτρα της ανάδυσης ο όγκος των πνευμόνων αυξάνεται κατά 50% και αντίστροφα κατά την κατάδυση. Ακριβώς εκεί, συμβαίνει συχνά η υποξία. Η λιποθυμία είναι άμεση και χωρίς προειδοποίηση. Είναι το αποτέλεσμα της χαμήλης μερικής πίεσης στο αίμα που συνοδεύεται από πολύ αυξημενη μερική πίεση του CO2 στο αίμα.
Ο ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ DALTON
Καθώς η πίεση μειώνεται η μερική πίεση όλων των αερίων μειώνεται με την ίδια σχέση.
Κατά την διάρκεια της κατάδυσης ο όγκος των πνευμόνων μειώθηκε, λόγω της συμπίεσης του θώρακος με αποτέλεσμα, αυξημένη μερική πίεση Ο2 , CO2, και Ν στους πνεύμονες.
·Στους πνεύμονες ένας αυξανόμενος ρυθμός αναπνοής μειώνει την μερική πίεση του CO2. Καθώς ο όγκος των πνευμόνων μειώνεται στο μισό, η μερική πίεση του CΟ2 αυξάνεται προοδευτικά. Παράλληλα αυξάνεται η συγκέντρωση του CO2 στο αίμα και στους ιστούς.
·Στα αγγεία του εγκεφάλου δημιουργείται αγγειοδιαστολή. Βελτιώνεται η χρήση του Ο2.
·Οσο βρίσκεται στα βαθειά η αυξημένη μερική πίεση του Ο2 στους πνεύμονες του παρέχει επάρκεια Ο2 για μεταφορά από τους πνεύμονες στο αίμα, η οποία γίνεται με γρηγορότερο ρυθμό απ΄ότι αν, ο δύτης ήταν στην επιφάνεια.
Ανεβαίνοντας προς την επιφάνεια:
·Οι πνεύμονες επανέρχονται στο φυσιολογικό τους μέγεθος, η μερική πίεση του O2 και του CO2 μειώνονται.
·Στο αίμα η μερική πίεση του CO2 ανεβαίνει αναλόγως του βάθους και της άσκησης. Βαθειές και επίπονες καταδύσεις αυξάνουν το παραγόμενο CO2 το οποίο βρίσκει δίοδο προς τους ιστούς το αίμα και τον πνεύμονα. Υπάρχει και πάλι αλλαγή στην καμπύλη της οξυαιμογλοβίνης.
·Φθάνοντας στο σημείο ρήξης της άπνοιας οι χημειοϋποδοχείς είναι ήδη ενεργοποιημένοι από το CO2 και έτσι υπάρχει ανάγκη αναπνοής. Το χαμηλό ποσοστό Ο2 επίσης ενεργοποιεί την ανάγκη για αναπνοή.
·Στον εγκέφαλο και τους περιφερικούς νευροϋποδοχείς:
α)Το CO2 ενεργοποιεί την αναπνοή
β)Η αγγειοδιαστολή βελτιώνει την μεταφορά και κατανάλωση του Ο2
γ)Η λανθάνουσα υποξία επέρχεται
δ)Η απώλεια των αισθήσεων ακολουθεί
·Κατά την ανάδυση οι πνεύμονες επανακτούν τον όγκο τους αλλάζοντας την σχέση PCO2/PO2 μειώνοντας την δυνατότητα ικανοποιητικής ανταλλαγής αερίων μεταξύ αίματος και πνεύμονα. Σε μικρότερα βάθη αυτή η σχέση τείνει στο μηδέν, και ο δύτης βρίσκεται στην πρώτη φάση της υποξίας.
·Η υποξία δημιουργεί απώλεια των αισθήσεων, πιθανότατα πριν ο δύτης φθάσει στην επιφάνεια.
·Ενδείξεις και συμπτώματα της λανθάνουσας υποξίας είναι:
Αδυναμία, σπασμοί, απώλεια των αισθήσεων μέσα στο νερό, και αμνησία.
Η απώλεια των αισθήσεων μέσα στο νερό σε πολύ μεγάλο ποσοστο οδηγεί σε πνιγμό.
ΚΑΤΑΔΥΤΙΚO ΑΝΤΑΝΑΚΛΑΣΤΙΚΟ
Το ανθρώπινο σώμα είναι ικανό για αξιοσημείωτες αλλαγές όταν βρίσκεται στο υποβρύχιο περιβάλλον. Ακόμα και αρχάριοι δύτες παρουσιάζουν μια σημαντική πτώση του καρδιακού ρυθμού τους όταν καταδύονται. Αυτό το φαινόμενο είναι γνωστό σαν καταδυτικό ανακλαστικό. Η βύθιση του προσώπου σε κρύο νερό προκαλεί αυτόματα μια πτώση του καρδιακού ρυθμού. Επίσης η συμπίεση του στήθους επιβραδύνει τον ρυθμό της καρδιάς. Οι αρχάριοι δύτες πετυχαίνουν μια μείωση του ρυθμού περίπου 40% ενώ οι εκπαιδευμένοι μπορούν να φθάσουν ακόμα και το απίστευτο νούμερο των 20 ανά λεπτό.
Σπλήνας
Εκπαιδευμένοι δύτες ανέδειξαν και κάποιες άλλες σημαντικές αλλαγές που συμβαίνουν σε βαθειές και μακροχρόνιες καταδύσεις. Ο σπλήνας που λειτουργεί σαν ένα δοχείο αίματος βοηθά τους εκπαιδευμένους δύτες να αυξήσουν τις επιδόσεις τους. Προφανώς ο σπλήνας τους συρρικνώνεται κατά την διάρκεια της κατάδυσης, προκαλώντας μια απελευθέρωση επιπλέον ποσότητας αίματος στον οργανισμό.
Σύμφωνα με τον William E. Hurford M.D. οι σπλήνες των Ιαπώνων δυτών Άμα συρρικνώνονταν σε ένα ποσοστό περίπου 20%, ενώ συγχρόνως η συγκέντρωση αιμογλοβίνης αυξανόταν σε ποσοστό 10%.
Αυτές οι αλλαγές, παρόμοιες με αυτές που συμβαίνουν στα θαλάσσια θηλαστικά, μπορούν να αυξήσουν την δυνατοτητα του δυτη να απορροφά περισσότερο Ο2 στην επιφάνεια, αλλά και να αποδίδει περισσότερο Ο2 στους κρίσιμους ιστούς κατά την διάρκεια της κατάδυσης.
Είναι επίσης ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι το φαινόμενο του σπλήνα δεν είναι άμεσο, αλλά ξεκινά περίπου ένα τέταρτο μετά από επαναλαμβανόμενες καταδύσεις και φθάνει στο μέγιστο της απόδοσης περίπου μετά από μισή ώρα. Έτσι λοιπόν, οι δύτες προσπαθούν για το μέγιστο της προσπάθειας τους, μετά το πρώτο μισάωρο της κατάδυσής τους, συνυπολογίζοντας και τον παράγοντα αυτό. Επίσης πιθανόν, το φαινόμενο αυτό να ευθύνεται για κάποιες αδικαιολόγητες καρδιακές ανακοπές σε δύτες που είχαν καρδιακά προβλήματα.
Άλλες αλλαγές
Υπάρχουν και άλλες γνωστές αλλαγές: Τα επιφανειακά αγγεία του σώματος, σε συνθήκες χαμηλού οξυγόνου και παύσης της αναπνοής, συστέλλονται μειώνοντας την περιφερική αιμάτωση και αυξάνοντας το διαθέσιμο αίμα στα ζωτικά όργανα (καρδιά, εγκέφαλος). Αλλαγές στην χημεία του αίματος επιτρέπουν στο σώμα να διαχειριστεί το οξυγόνο πιο αποτελεσματικά. Τέλος το μυαλό του ελεύθερου δύτη προσαρμόζεται σε μεγαλύτερες περιόδους άπνοιας.
ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΛΑΝΘΑΝΟΥΣΑΣ ΥΠΟΞΙΑΣ
Η λιποθυμία των ρηχών νερών ήταν ένα από τα πλέον συζητημένα θέματα καταδυτικής ιατρικής από το 1960. Η μελέτη απέδειξε ότι οι κυριώτεροι παράγοντες που συντείνουν στην εμφάνιση της λανθάνουσας υποξίας είναι:
Α) υπεραερισμός
Β) άσκηση υποβρυχίως
Γ) ανταγωνιστική προσωπικότητα
Δ) χαρακτήρας με έντονη τάση να παθιάζεται
Ε) νεαρόν της ηλικίας
Η χρήση του υπεραερισμού κατά την διάρκεια της προετοιμασίας για ελεύθερη κατάδυση είναι ανεπίτρεπτη. Κανείς δεν διαφωνεί ότι ένας έντονος υπεραερισμός λίγων λεπτών που συνοδεύεται από ζαλάδα, μυρμήγκιασμα στα άκρα, είναι επικίνδυνος. Κάποιοι ιατροί, ειδικοί της υπερβαρικής ιατρικής, πιστεύουν πως οποιοσδήποτε υπεραερισμός είναι επικίνδυνος λόγω της πολυπλοκότητας των φαινομένων που εμφανίζονται και της διαφοράς μεταξύ των χαρακτηριστικών κάθε ανθρώπου. Κάποιοι άλλοι ιατροί μελετώντας τους δύτες Άμα, ανακάλυψαν ότι υπεραερίζονται ήπια συνεχώς και παίρνουν μία βαθειά εισπνοή πριν καταδυθούν. Ο υπεραερισμός τους όμως είναι τόσο ήπιος που για να τον ελέγχουν σουφρώνουν τα χείλη στην φάση της εισπνοής.
Μαθαίνοντας τα θανατηφόρα αποτελέσματα της άσκησης υποβρυχίως, μάθετε να σχεδιάζετε την βουτιά σας λαμβάνοντας σοβαρά υπ΄όψιν σας αυτόν τον παράγοντα.
Οι ελεύθεροι δύτες μαθαίνουν να επιμηκύνουν τον χρόνο κατάδυσης τους χαλαρώνοντας τους μύες τους. Οι περισσότεροι από τους δύτες χρησιμοποιούν στο ελάχιστο τους μύες τους εκτός και αν προσπαθούν να ξεβραχώσουν ένα ψάρι ή μια άγκυρα. Το πιο κοινό σενάριο σε θανατηφόρα καταδυτικά ατυχήματα είναι το θύμα να είναι έμπειρος δύτης με ζώνη βαρών και χρησιμοποιημένο ψαροντούφεκο.
Η ιατρική έρευνα έχει αποδείξει ότι πολλοί θάνατοι σε πισίνα που έχουν καταχωρηθεί σαν πνιγμοί στην πραγματικότητα οφείλονται στην λανθάνουσα υποξία.
Συνήθως αφορούν νέους και εφήβους που συναγωνίζονται μεταξύ τους σε τόλμη και στο κράτημα της αναπνοής υποβρυχίως (μακροβούτι).
Πολλά από τα θύματα της υποξίας, ειδικά νεαρά άτομα μπορεί να επανέλθουν ακόμα και 30 λεπτά μετά την κατάδυση τους, εφ΄όσον η κατάδυση είναι σε κρύο νερό. Στο ζεστό όμως νερό της πισίνας όπου ο μεταβολισμός συνεχίζεται με γοργό ρυθμό, η καταστροφή των εγκεφαλικών κυτάρων από την έλλειψη οξυγόνου συμβαίνει μέσα σε λίγα λεπτά.
Συνοψίζοντας:
1) Μην υπεραερίζεστε
2) Μειώστε όσο μπορείτε τις κινήσεις σας υποβρυχίως
3) Καταλάβετε πόσο επικίνδυνο είναι να παθιάζεστε
4) Μην διστάζετε να απορρίψετε την ζώνη με τα βάρη
5) Ρυθμίστε την πλευστότητα σας, ώστε να είστε θετικοί στο τελυταίο 1/3 της
6) Βουτάτε πάντοτε με ζευγάρι
7) Αποφύγετε τις καταδύσεις μεγάλης διάρκειας
8) Εκπαιδευτείτε στις πρώτες βοήθειες, την καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση και την παροχή ιατρικού οξυγόνου σε καταδυτικά ατυχήματα.
9) Εχετε πάντα έτοιμο ένα πλάνο εκτάκτου ανάγκης όπου και αν βρίσκεστε (πισίνα, ακτή, ή σκάφος).
Γλωσσάρι: στο ανωτέρω άρθρο, χρησιμοποιούνται οι εξής όροι:
Ο2 = Οξυγόνο
CO2 = Διοξείδιο του Άνθρακα.
Ν2 = Άζωτο
λιποθυμία των ρηχών νερών = Shallow Water BlackOut (SWBO)
ΠΑΡΑΛΟΣ ΚΑΤΑΔΥΤΙΚΗ ΑΚΑΔΗΜΙΑ
Βιβλιογραφία: Hong, SK. 1990. breath-Hold Diving. In: Bove and Davis, Diving Medicine, 2nd ED., Philadelphia, PA: wb Saunders, pp59-68 U.S. Navy Diving Manual and lect. Paul Sheffield, PhD
– Δημοσιεύθηκε 15 Μάρτιος 2009